Tùng bách tán là một trong những loài cây cảnh được yêu thích trong nghệ thuật bonsai. Loài cây này mang lại vẻ đẹp tinh tế, thanh thoát và sức sống lâu bền, tượng trưng cho sự mạnh mẽ, bền vững của thiên nhiên. Cây bách tán không chỉ là cây cảnh mà còn là biểu tượng của sự trường tồn, tinh tế và uy nghi. Bài viết này sẽ khám phá sâu hơn về nguồn gốc, đặc điểm, ý nghĩa, công dụng và các loại tùng bách tán, giúp người yêu hoa hiểu rõ hơn về loài cây độc đáo này.
I. Nguồn gốc của Cây Bách Tán
Cây bách tán có tên khoa học là Araucaria heterophylla, thuộc họ Araucariaceae, có nguồn gốc từ quần đảo Norfolk, một hòn đảo nhỏ nằm giữa New Zealand và New Caledonia. Đây là một trong những loài cây lá kim đặc biệt, đã tồn tại hàng triệu năm, và được trồng rộng rãi ở nhiều nơi trên thế giới như cây cảnh, trang trí vườn, hoặc làm bonsai.
Tại các nước châu Á, đặc biệt là Việt Nam, bách tán được trồng nhiều trong khuôn viên chùa, đền, hoặc biệt thự lớn nhờ vẻ đẹp sang trọng và ý nghĩa sâu sắc trong phong thủy. Bên cạnh đó, cây còn phù hợp với khí hậu nhiệt đới, dễ dàng phát triển tốt mà không yêu cầu quá nhiều công chăm sóc.
II. Đặc điểm của Tùng Bách Tán
Tùng bách tán mang những đặc điểm chung của loài cây lá kim nhưng vẫn có sự khác biệt nổi bật khiến nó trở thành lựa chọn yêu thích trong nghệ thuật bonsai.
- Hình dáng: Cây bách tán có thân thẳng, các nhánh mọc đối xứng quanh thân, tạo nên hình tháp rất đều và đẹp. Đối với bonsai, sự đối xứng tự nhiên này giúp việc uốn nắn trở nên dễ dàng, tạo nên vẻ đẹp thanh thoát, mềm mại nhưng vẫn mạnh mẽ.
- Lá: Lá cây bách tán là lá kim, mỏng và dài, mọc thành từng chùm ở đầu cành. Màu lá xanh tươi, tạo cảm giác mát mẻ, dễ chịu cho người nhìn. Khi trưởng thành, cây có thể thay đổi màu sắc lá từ xanh tươi sang màu xanh đậm hơn.
- Chiều cao: Cây bách tán có thể đạt tới chiều cao hàng chục mét khi trồng tự nhiên. Tuy nhiên, với nghệ thuật bonsai, cây được cắt tỉa và chăm sóc kỹ lưỡng để giữ ở kích thước nhỏ hơn, từ 30 cm đến khoảng 1,5 mét, tùy thuộc vào sở thích và kỹ năng của người trồng.
- Cành và thân: Bách tán có cành nhánh mảnh mai nhưng vô cùng dẻo dai, dễ uốn. Thân cây chắc khỏe, có vỏ mịn màu nâu xám. Việc cắt tỉa và uốn cây đòi hỏi sự khéo léo và tỉ mỉ, nhưng khi được chăm sóc đúng cách, bách tán sẽ phát triển thành những tác phẩm nghệ thuật tuyệt vời.
III. Ý nghĩa và Công dụng của Tùng Bách Tán
Tùng bách tán không chỉ có giá trị thẩm mỹ mà còn mang nhiều ý nghĩa tinh thần và công dụng trong cuộc sống.
- Ý nghĩa phong thủy: Bách tán trong phong thủy biểu trưng cho sự ổn định, bền vững và trường thọ. Trồng một cây bách tán trong nhà hoặc sân vườn giúp gia tăng năng lượng tích cực, đem lại bình an, thịnh vượng cho gia đình. Đồng thời, cây còn là biểu tượng của sức mạnh và sự kiên định, giúp gia chủ vượt qua khó khăn trong cuộc sống.
- Làm cây cảnh trang trí: Tùng bách tán được ưa chuộng trong việc trang trí nội thất, sân vườn, hay tạo điểm nhấn trong các không gian công cộng như nhà hàng, khách sạn. Với dáng vẻ thanh thoát và màu xanh tươi mát, cây giúp không gian trở nên hài hòa và gần gũi với thiên nhiên.
- Làm quà tặng: Cây bách tán cũng là món quà ý nghĩa, được nhiều người lựa chọn để tặng trong các dịp lễ tết, tân gia, hay sinh nhật. Cây mang ý nghĩa cầu chúc sự bền vững, may mắn và hạnh phúc cho người nhận.
- Tác động tích cực đến sức khỏe: Cây bách tán, với khả năng thanh lọc không khí, giúp cải thiện chất lượng không khí trong nhà, mang lại không gian trong lành, mát mẻ. Việc chăm sóc cây bách tán còn giúp giảm căng thẳng, nâng cao tinh thần, tạo cảm giác thư thái sau những giờ làm việc căng thẳng.
IV. Các Chủng Loại Tùng Bách Tán
Cây Bách tán không có nhiều biến thể như các loài tùng khác, nhưng vẫn có một số chủng loại được ưa chuộng trong nghệ thuật bonsai:
- Bách tán Nhật Bản (Araucaria araucana): Đây là loài có nguồn gốc từ Nhật Bản, với đặc điểm thân cây cao lớn và cành lá xanh đậm. Bách tán Nhật Bản thường được chọn làm bonsai nhờ khả năng phát triển chậm và dáng cây mạnh mẽ, cân đối.
- Bách tán Norfolk (Araucaria heterophylla): Đây là loài phổ biến nhất trong nghệ thuật bonsai, với thân thẳng, các nhánh mọc đối xứng và lá kim mềm mại. Loài này thích hợp với nhiều loại đất và điều kiện khí hậu khác nhau, giúp việc chăm sóc trở nên dễ dàng hơn.
- Bách tán Trung Hoa (Araucaria bidwillii): Loài cây này có nguồn gốc từ Trung Quốc, với hình dáng nhỏ nhắn và lá dài, xanh đậm. Bách tán Trung Hoa được yêu thích bởi sự bền vững và khả năng chịu được môi trường khắc nghiệt.
- Bách tán Đà Lạt (Araucaria columnaris): Đây là giống bách tán đặc hữu của vùng cao nguyên Đà Lạt, với cành lá mềm mại và thân cây thẳng đứng. Được trồng phổ biến ở Việt Nam, bách tán Đà Lạt được đánh giá cao về tính thẩm mỹ và độ bền khi làm bonsai.
V. Hướng dẫn trồng và chăm sóc
Tùng bách tán, với vẻ đẹp thanh tao và mạnh mẽ, là một loài cây được ưa chuộng trong nghệ thuật bonsai. Tuy nhiên, việc trồng và chăm sóc tùng bách tán đòi hỏi sự tỉ mỉ và kiên nhẫn, đặc biệt đối với người mới bắt đầu. Để đảm bảo cây phát triển mạnh mẽ, người trồng cần nắm rõ các kỹ thuật từ chọn giống, cách trồng, cắt tỉa, cho đến việc chăm sóc hàng ngày. Sau đây sẽ cung cấp hướng dẫn chi tiết về cách trồng và chăm sóc tùng bách tán.
1. Lựa chọn giống cây
Việc lựa chọn giống cây tùng bách tán chất lượng là bước đầu quan trọng trong quá trình trồng cây. Bách tán thuộc họ cây lá kim, phổ biến nhất là bách tán Norfolk (Araucaria heterophylla) và bách tán Nhật Bản (Araucaria araucana). Khi chọn giống, cần chú ý đến những yếu tố sau:
- Nguồn gốc giống: Chọn cây từ những vườn ươm uy tín để đảm bảo chất lượng cây giống. Cây con cần khỏe mạnh, không bị sâu bệnh, và có hình dáng cân đối để dễ dàng tạo dáng bonsai.
- Tuổi cây: Cây con từ 2 đến 5 năm tuổi thường là lựa chọn tốt nhất để bắt đầu tạo dáng bonsai. Những cây này có khả năng chịu uốn tốt và tốc độ phát triển không quá nhanh, giúp dễ kiểm soát quá trình phát triển.
2. Đất trồng và môi trường sinh trưởng
Bách tán thích nghi tốt với nhiều loại đất, nhưng để cây phát triển tối ưu, cần chuẩn bị đất trồng có độ tơi xốp, thoáng khí, và khả năng thoát nước tốt.
- Thành phần đất: Đất trồng tùng bách tán nên bao gồm hỗn hợp đất mùn, cát và đá perlite hoặc pumice để tăng cường độ thông thoáng. Tỷ lệ hỗn hợp đất lý tưởng là 40% đất mùn, 30% cát và 30% vật liệu thoát nước.
- Độ pH của đất: Bách tán ưa đất có độ pH hơi chua đến trung tính, từ 5,5 đến 6,5. Kiểm tra độ pH định kỳ để đảm bảo cây luôn có môi trường đất thích hợp.
- Ánh sáng: Cây bách tán phát triển tốt trong môi trường có ánh sáng tự nhiên dồi dào, nhưng tránh ánh nắng trực tiếp vào giữa trưa, đặc biệt là vào mùa hè. Đặt cây ở vị trí có ánh sáng gián tiếp hoặc nơi có bóng râm nhẹ để cây nhận đủ ánh sáng mà không bị cháy lá.
- Nhiệt độ: Bách tán ưa môi trường mát mẻ, với nhiệt độ lý tưởng từ 18°C đến 25°C. Trong những tháng mùa đông, cần giữ cây trong nhà hoặc nơi có mái che để tránh giá rét quá mức.
3. Kỹ thuật trồng cây Tùng Bách Tán
Sau khi chuẩn bị đầy đủ giống và đất trồng, bước tiếp theo là tiến hành trồng cây vào chậu.
- Lựa chọn chậu: Chậu trồng tùng bách tán nên có lỗ thoát nước tốt để tránh ngập úng. Chọn chậu vừa với kích thước cây, đảm bảo có không gian cho rễ phát triển.
- Cách trồng: Đặt cây vào chậu sao cho cổ rễ nằm ngang với mặt đất. Dùng tay ép nhẹ đất quanh gốc cây để đảm bảo cây đứng vững, sau đó phủ một lớp đá hoặc sỏi mỏng lên mặt chậu để giữ độ ẩm cho đất.
- Tưới nước: Sau khi trồng xong, cần tưới nước ngay để đất quanh rễ cây được làm ẩm đều. Tưới nước nhẹ nhàng và tránh tưới quá nhiều để đất không bị nén chặt hoặc ngập úng.
4. Tưới nước và bón phân
Tùng bách tán cần được cung cấp đủ nước để phát triển khỏe mạnh, nhưng việc tưới nước cũng cần phải đúng cách để tránh gây hại cho cây.
- Tưới nước: Tưới nước đều đặn khoảng 2-3 lần/tuần, tùy vào điều kiện thời tiết. Kiểm tra độ ẩm của đất trước khi tưới. Đất cần ẩm nhưng không được quá ướt. Trong mùa đông, giảm lượng nước tưới vì cây không cần nhiều nước trong giai đoạn nghỉ.
- Bón phân: Sử dụng phân hữu cơ hoặc phân chuyên dùng cho bonsai với liều lượng vừa phải. Bón phân mỗi tháng một lần vào mùa xuân và mùa hè, khi cây đang trong giai đoạn phát triển mạnh. Tránh bón phân vào mùa đông để cây có thời gian nghỉ ngơi.
5. Cắt tỉa và uốn dáng cây Bách Tán
Cắt tỉa và uốn dáng là bước quan trọng nhất trong nghệ thuật bonsai. Đối với bách tán, việc cắt tỉa phải được thực hiện đúng kỹ thuật để duy trì hình dáng cây đẹp và cân đối.
- Cắt tỉa: Thực hiện cắt tỉa định kỳ để kiểm soát chiều cao và kích thước của cây. Cắt bỏ những cành không cần thiết hoặc cành yếu để cây tập trung dinh dưỡng nuôi các cành chính. Khi cắt tỉa, nên dùng kéo chuyên dụng để tránh làm tổn thương thân cây.
- Uốn dáng: Cành bách tán khá dẻo dai, dễ uốn, nên có thể sử dụng dây uốn để tạo hình cho cây. Dây uốn cần được quấn quanh cành một cách nhẹ nhàng, không quá chặt để tránh gây tổn thương. Thời điểm tốt nhất để uốn cây là vào mùa xuân, khi cành lá còn mềm và dễ tạo dáng.
6. Phòng trừ sâu bệnh
Tùng bách tán thường ít bị sâu bệnh, nhưng cần phải chú ý đến một số loại bệnh phổ biến như:
- Bệnh thối rễ: Xảy ra khi cây bị ngập úng hoặc đất không thoát nước tốt. Để phòng tránh, cần kiểm tra và đảm bảo đất luôn thoát nước tốt, tránh tưới quá nhiều nước.
- Sâu ăn lá: Đôi khi, bách tán có thể bị sâu ăn lá hoặc các loại côn trùng như rệp tấn công. Sử dụng thuốc trừ sâu sinh học hoặc nước xà phòng loãng để diệt trừ sâu bệnh một cách an toàn.
- Nấm và mốc: Đặc biệt trong điều kiện ẩm ướt, bách tán có thể bị nấm hoặc mốc tấn công. Cần cắt bỏ ngay những phần cây bị nhiễm bệnh và sử dụng thuốc phòng nấm chuyên dụng để ngăn chặn sự lây lan.
7. Chăm sóc Tùng Bách Tán qua từng mùa
Việc chăm sóc Tùng bách tán cũng phụ thuộc vào thời tiết và mùa vụ. Vào mùa xuân và mùa hè, cây phát triển mạnh nên cần tưới nước đều đặn và bón phân đầy đủ. Mùa thu là thời điểm cây chuyển sang giai đoạn nghỉ ngơi, nên giảm lượng nước và không cần bón phân nhiều. Vào mùa đông, nếu trồng ngoài trời, cần che chắn cho cây để tránh nhiệt độ quá lạnh gây hại.
Kết luận
Tùng bách tán không chỉ là một loài cây cảnh tuyệt đẹp mà còn là biểu tượng của sự trường tồn, mạnh mẽ và thanh cao. Với nguồn gốc từ quần đảo Norfolk, cây bách tán đã được trồng và phát triển trên khắp thế giới, mang lại vẻ đẹp và ý nghĩa phong thủy đặc biệt cho người yêu hoa. Nhờ những đặc điểm độc đáo như thân thẳng, lá kim mềm và tốc độ phát triển chậm, cây bách tán trở thành lựa chọn lý tưởng cho những ai yêu thích nghệ thuật bonsai. Việc chăm sóc cây cũng mang lại niềm vui và sự thư thái, giúp không gian sống trở nên hài hòa và tươi mới.
Trồng và chăm sóc Tùng bách tán là một quá trình đòi hỏi sự kiên nhẫn và kiến thức chuyên sâu. Từ việc chọn giống, chuẩn bị đất, đến việc chăm sóc hàng ngày, mỗi giai đoạn đều cần sự quan tâm tỉ mỉ để cây phát triển khỏe mạnh và có hình dáng đẹp. Với những người đam mê bonsai, bách tán không chỉ là một tác phẩm nghệ thuật mà còn là sự kết nối với thiên nhiên, mang lại niềm vui và thư giãn trong cuộc sống hàng ngày.
